Etik Kurul Gerekli mi? Hangi Yayınlarda Etik Onay Almak Zorunlu?
Akademik yayıncılığın en hassas alanlarından biri olan etik onay süreci, son yıllarda üniversiteler, dergiler ve doçentlik başvurularında daha fazla önem kazandı. Ancak hala birçok akademisyen, hangi çalışmalar için etik kurul izninin zorunlu olduğunu tam olarak bilmiyor.
Bu yazıda, etik kurul gerekliliğine dair en çok merak edilen sorulara net, güncel ve uygulamaya dönük cevaplar veriyoruz.
Etik Kurul Onayı Nedir?
Etik kurul onayı, insanların doğrudan ya da dolaylı olarak katıldığı araştırmalarda bireylerin haklarını, güvenliğini ve mahremiyetini korumaya yönelik bir denetim sistemidir.
Hangi Tür Çalışmalarda Etik Kurul Gerekir?
YÖK ve TR Dizin kriterlerine göre, aşağıdaki türdeki çalışmalar etik kurul onayı gerektirir:
- Anket ve Görüşme İçeren Çalışmalar
- İnsan katılımcılarla yapılan her türlü veri toplama (yüz yüze, çevrimiçi, telefonla)
- Deneysel Uygulamalar
- Eğitimsel deneyler, sosyal deneyler, terapi uygulamaları
- Görsel/İşitsel Kayıtların Kullanıldığı Araştırmalar
- Fotoğraf, ses kaydı, video kullanımı
- Kişisel Verilerin Analizi
- Cinsiyet, yaş, meslek gibi bireysel veri içeren çalışmalar
- Tıbbi/psikolojik müdahale içeren araştırmalar
- Klinik ya da yarı-klinik ortamda yapılan çalışmalar
Hangi Çalışmalarda Etik Kurul Zorunlu Değildir?
- Kamuya açık arşiv verileriyle yapılan analizler
- İçerik analizi (ör. gazete haberleri, sosyal medya postları)
- Literatür taraması
- Yaygınlaştırılmış veri setleri (ör. TÜİK, OECD gibi kurumlardan alınan anonimleştirilmiş veriler)
Ancak bu tür çalışmalar için bile bazen etik kurul muafiyet yazısı talep edilebilmektedir.
Etik Kurul Belgesi Alırken Nelere Dikkat Edilmeli?
- Yayın tarihinden önce etik onay alınmalıdır.
- Üniversitenin etik kurulu dışında, TUBITAK ya da bağlı olduğunuz birimden alınmış geçerli etik kurul raporları da kullanılabilir.
- Gerekirse, “muafiyet belgesi” alınmalı ve dosyada yer almalıdır.
Dergi Yayınlarında Etik Beyan Ne Anlama Geliyor?
TR Dizin’e giren tüm dergiler, 2020 itibariyle etik kurul/onay beyanını zorunlu hale getirmiştir. Makalenizde etik kurul onayı aldıysanız, bu bilgiyi yöntem bölümünde açıkça belirtmelisiniz. Ayrıca dergi sistemine belgeyi yüklemeniz istenebilir.
Sonuç:
Etik kurul konusu, ihmal edilmesi kolay ama sonuçları ciddi olan bir alandır. Özellikle akademik dosya hazırlıklarında bu sürecin baştan planlanması gerekir. Geriye dönük etik belge almak çoğu durumda mümkün değildir.
👉 Eğer yayın planlamanızda etik kurul sürecini doğru yönetmek isterseniz, danışmanlık desteği alabilirsiniz.